Mooie kop bij een artikel van een activist in de NRC vandaag. Hij zal niet beseffen dat dit gevoel ook leeft bij de actievoerende boeren. Bij de boeren? Die stikstofproducenten? Jazeker!
Hier zit iets dat mij al langer dwars zit. Niet de baas van Shell, want die doet niets strafbaars, ook al zouden we willen dat fossiele brandstof niet gebruikt wordt.
Waar het om gaat is dat mensen het liefst hebben dat rechtmatigheid gelijk gaat met rechtvaardigheid. En het lijkt wel of dat steeds vaker niet met elkaar spoort.
Rechtmatigheid en rechtvaardigheid
Rechtmatigheid is een juridische term, die aangeeft dat een (voorgenomen) handelwijze in overeenstemming is met de geldende regels en besluiten. Het is vrij simpel: je vastplakken aan het melkmeisje is niet rechtmatig. Benzine produceren en verkopen is wel rechtmatig. Een trekker rijden als dat via een noodbevel verboden is voor (landbouw)voertuigen en aanhangers in het gebied waar wordt geprotesteerd is onrechtmatig. Asbest storten op de snelweg is ook onrechtmatig.
Eigenlijk geven burgers niet zoveel om rechtmatigheid, het gaat hen om rechtvaardigheid, dat roept emotie op. Als een overheid rechtmatig handelt en de burgers voelen zich rechtvaardig en behoorlijk behandeld is er niets aan de hand. Het vertrouwen in de overheid stijgt ermee.
Is het optreden onrechtmatig, maar wel behoorlijk, dan roept dat weinig emotie op. Het gesprek is mogelijk en mensen lossen het samen op. In Nederland hebben we immers een stevige rechtsstaat.
Onrechtvaardig is de echte emotie
Lastigst is het bij een rechtmatig en behoorlijk optreden dat niet als rechtvaardig gevoeld wordt. Dan begint vaak ook de polarisatie. Zo werd de klimaatklever netjes behandeld, hij werd conform de regels voor de rechter gebracht en hij kan tegen zijn forse straf in beroep. Prima, zeggen de meeste mensen, wel wat veel zei ik (twee maanden cel, waarvan één voorwaardelijk). Of neem de boeren die asbest dumpten op de snelweg. Die werden ook behoorlijk behandeld, slechts een enkeling kreeg straf (geen twee maanden cel zoals de klimaatklever, maar een werkstraf en een week voorwaardelijk). Prima zeggen de meeste mensen, hoewel wel wat weinig zeiden sommigen. Dan voelen actievoerders zich onbegrepen, ze zullen zinnen op nieuwe acties.
Vroeger legden mensen zich er bij neer dat iets onrechtvaardig was. Dat was wel makkelijk voor de overheid. Nu hebben de mensen het gevoel recht te hebben verder te gaan in hun protesten omdat de overheid onrechtvaardig is.
De huidige tijd vraag daarom meer uitleg en verantwoording door de overheid en vooral de politiek. Waarom zijn wetten rechtvaardig? Hoe worden burgers serieus genomen?
Bij mondigere burgers hoort meer en betere communicatie. Dat voorkomt niet alle problemen. En dat burgers lastig blijven lijkt mij juist goed.
Er is een maar…
Maar dan wel zonder te terroriseren. Burgerlijk ongehoorzame handelingen zijn illegaal maar wel openlijk en gewetensvol. Zij zijn ook geweldloos en respecteren de rechten van anderen, zo betoogde Schuyt ooit.
Kunnen de boeren toch nog wat leren van extinction rebellion.
PS. Overigens is het de vraag of rechtmatigheid en rechtvaardigheid echt steeds vaker niet met elkaar spoort: in deze tijden van sociale media krijgen de uitzonderingen alle aandacht. Dat versterkt weer een gevoel van de onrechtvaardige overheid.
heinalbeda 