Ik ben altijd meer geneigd te kijken naar wat werkt dan naar wat principieel rechtvaardig of juist is. Dus het wordt tijd te schrijven over de limitaristen en hun principieel rechtsvaardige pleidooi. Limitaristen? De limitaristen pleiten voor een bestaansmaximum. Er zijn zoveel mensen die te weinig hebben, waarom accepteren we dan dat anderen zoveel hebben? Kernpunt van het limitarisme: zolang er behoeftigen zijn, mogen mensen niet meer rijkdom bezitten dan nodig is voor een ‘volledig florerend leven’. Meer is moreel niet aanvaardbaar, en schaadt de maatschappij.
De steun komt van filosofen en ethici. En inderdaad kun je aangeven dat er mensen zijn die zoveel hebben dat ze het nooit op krijgen, terwijl er anderen zijn die erg weinig hebben. Bovendien zie je dat de rijken veel meer vervuilen dan de armen. En wat is genoeg om te kunnen floreren? 2,2 miljoen was het antwoord, dat was genoeg, dat leek mij op zich redelijk. Toch lijkt het vooral een ethisch – filosofische oefening. Meer dan 2,2 miljoen heb je niet nodig zolang er armoede is.
Interessant is natuurlijk: welke filosofie zit er achter? Limitarist en hoogleraar ethiek van instituties Robeyns gaf aan waar ze het maximum had gevonden. “Op basis van tien omschrijvingen van verschillende niveaus van de levensstandaard van een gezin met twee ouders en twee tieners (woning, auto, vakanties, spaargeld, et cetera) onderzochten we wat Nederlanders als ‘rijk’ en ‘superrijk’ bestempelen”.’ Dat is al bijzonder, want ze had ook kunnen vragen wat mensen in pakweg Niger, Tsjaad of Zuid-Soedan vinden.
Het is natuurlijk de eerste vraag als je het over bestaansmaximum hebt, vraag je dat aan de mensen die niet meer hebben dan 1,90 per dag? Of vraag je het aan Nederlanders? Maar goed, de gemiddelde Nederlander kwam op 2,2 miljoen (niet wetend dat de ethicus dit als maximum zou gaan gebruiken).
Dan kun je gaan onderhandelen. Mag het ook 3 miljoen zijn? Wat heb je dan als argumentatie? Je vraagt het aan Sander Schimmelpennink? Dan is het 25 miljoen? Dan kan Robeyns zeggen: je bent een samenleving, dus je moet het vragen aan de mensen die samen met jou de samenleving inrichten. (Let op: Zuid-Soedan is dus geen onderdeel van de samenleving)
Misschien toch even nadenken over wat de gevolgen zijn?
En dat vind ik dan een enge filosofie: rechtvaardigheid zonder het gevolg te bekijken. Want er wordt alleen gekeken naar wat de meerderheid genoeg vindt, niet naar de gevolgen van de invoering van een maximum. Vervolgens wordt al het vermogen boven de 2,2 of boven de 3 of boven de 5 miljoen weggehaald. Vermogen! Dus niet inkomen uit arbeid of inkomen uit vermogen. Omdat het om vermogen gaat ontstaat er ook een verschil tussen de mensen die sparen en investeren in de toekomst van hun kinderen en de mensen die vooral consumeren. De een die belachelijk veel verdient loopt op een gegeven moment tegen de grens aan, de ander kan lekker doorconsumeren. De oplossing van de limitaristen stuurt naar een voorkeur voor de tweede: niet sparen of investeren, maar spenderen! Of weggeven, maar iets zegt mij dat dat niet veel zal gebeuren in het rijke deel van Wassenaar.
Stel je voor: er komen rond de eind van het jaar advertenties om snel de cruise te boeken voor je het geld aan de belastingdienst moet geven. Een ruimtereis? 2 ton? Direct boeken! Is dat de rechtvaardige en ethisch eerlijke en schone wereld waar we heen willen?
Maar de armen dan? Frank Kalshoven beschreef in de Volkskrant de denkoefening en vulde deze aan met een economische invalshoek. Wat gebeurt er als we een bestaansmaximum invoeren? Naar overheidstermen gaat het om een belastingtarief in de vermogensbelasting van 100 procent boven een bepaalde grens. Onbedoeld gevolg is dat de belastinginkomsten op vermogen boven de grens daalt naar nul. Meer consumptie (om lekker onder de 2,2 miljoen te blijven), of wegtrekken naar een ander land? In beide gevallen is de mogelijkheid om hun overmaat aan geld te gebruiken om armeren in Nederland te helpen gedaald tot nul.
Terwijl een gewoon hoge inkomstenbelasting (mag best hoger dan nu) en een vermogensbelasting uiteindelijk meer opbrengen voor de armen.
Conclusie 1: deze oplossing maakt dat de armen niet geholpen zijn, niet doen.
Conclusie 2: Het probleem van ongelijkheid is reëel. Maar bij beleid moet je niet alleen naar principieel rechtvaardigheid kijken, maar ook naar de praktische gevolgen.
P.S: Toch geïnteresseerd in de ruimtereis? Hier kun je inschrijven bij Virgin Galactic
heinalbeda 